گفتاری در باب مفاهیم و اصطلاحات علم جنسیت

گفتاری در باب مفاهیم و اصطلاحات علم جنسیت

امروزه اگر بخواهیم درباره مفاهیم اجتماعی صحبت کرده یا کار کنشگری کنیم، محکوم به ارائه توصیفات و توضیحات مبسوط نظری پیش از آنیم؛ و البته که چه محکومیت مفید و مؤثری چرا که همواره حوزه­های حساس کنشگری به خصوص در جوامعی چون جامعه ایران که ملغمه­ای از عادات و سنن و شرعیات غلیظ و عمیقِ تاریخمندند، از نبود توضیحات لازم که چرایی بایستی فعالیت در آن باره را تفهیم می­کنند، متضرر شده­اند. به خصوص امروزه که نیل به اهداف اجتماعی مستلزم همکاری و همراهی افراد از بخش­های کنشگری، دانشگاهی و سیاسی است.

هنگامی که از علم و حوزه جنسیت سخن می­گوییم، از آن چه حرف می­زنیم که نه مربوط به یک شخص خاص بلکه در بر گیرند تمامی افراد بشری است که از دوره هوشمندی به انسان بدل شده­اند و بر اساس جنس زیست شناختی خود، حقوق و وظایفی ساده و به نسبت پیش روی تاریخ، پیچیده­تر پیدا کرده­اند. به زبان، ساده مشغول به انجام کارهایی شده­اند بر اساس مشخصات فیزیکی­شان به آنها القاء شده است. ساده­ترین شکل این تقسیم بندی را می­توان در آرای مارکسیست­ها، به خصوص فمینیست­های مارکسیست درباره مفهوم تقسیم کار جنسی یافت. آن چه که بعداً با عنوان تحمیل سپهر عمومی به مردان و سپهر خصوصی به زنان از آن یاد می­شود که صحبت مفصل درباره آن به مطالب بعدی موکول می­شود.

در علم جنسیت، سر و کار افراد با فرمولی واحد است که در طی تاریخ زیست بشری ثابت بوده اما شکل و شمایل متفاوت به خود گرفته است؛ آن چه که آن ماری نوبلز، پژوهشگر دانشگاه موناش استرالیا، در مقاله­ای با عنوان “تفاوت جنس و جنسیت چیست” که در سال 2005 آن را به انتشار رسانده، چنین تعریف کرده است:

  • زن: عنصر مادینگی + نقش­های اجتماعی زنانه
  • مرد: عنصر نرینگی + نقش­های اجتماعی مردانه

با اجماع همین دو فرمول ساده اما پر از معنا به یک فرمول می­توان به عمق مفاهیم جنس و جنسیت دست یافت. اما پیش از آن لازم است تا این نکته گفته شود که مقصود نوبلز از مادینگی و نرینگی دارا بودن فیزیک و جسم زیست شناختی مادینه و نرینه یعنی داشتن اندام داخلی و خارجی مربوط به هر جنس است؛ مد نظر داشته باشیم که این تعاریف و تخفیف جنس و جنسیت به نر و ماده و مرد و زن در علم جنسیت پست مدرن امروز مورد پذیرش نیست و همین مسئله موجب گستردگی هر چه بیشتر این علم در دهه­های اخیر شده که آغاز آن به وقوع انقلاب جنسی در قاره آمریکا باز می­گردد.

گفتاری در باب مفاهیم و اصطلاحات علم جنسیت

گفتاری در باب مفاهیم و اصطلاحات علم جنسیت

اگر جنس به تفاوت­های زیست شناختی مردان و زنان ناظر باشد، جنسیت، نشانگر برداشت­های روانشناختی و فرهنگی و اجتماعی از این تفاوت­هاست (محمدی اصل، 1388).

پس جنس، مفهومی زیست شناختی و فیزیولوژیک است که همراه دیگر خصائص جسمی از بدو تولد با آدمی زاده می­شود. مفهومی که درباره حیوانات غیر هوشمند نیز استفاده می­شود. دارا بودن اندام جنسی نرینه یا مادینه.

اما جنسیت چیست؟ جنسیت به مثابه جنبه­های روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی مرد بودن و زن بودن انگاشته می­شود )کسلر و مکنا، 1987). به عبارت دیگر، جنسیت نمود ویژگی­های مردان و زنان در مواجهه با زندگی اجتماعی و فرهنگ از طریق اجتماعی شدن است. این مفهوم از جنسیت، برای شروع بسیار محدود می­باشد. چنان که خواهیم دید حتی آن­هایی که به وجود تفاوت­های مهم زیست شناختی یا ژنتیکی در زنان و مردان باور دارند، قبول دارند که این گونه تفاوت­های طبیعی و اجتماعی را نمی­توان به وضوح از هم جدا کرد. دانشمندان همه رشته­ها در می­یابند که این تفاوت­ها، قلمروهای جداگانهای نیستند (سفیری، ایمانیان، 1388).

بر اساس این تعریف می­توان جنسیت را آن چیزی دانست که حیوانات هوشمند یا انسان­ها را در اجتماع به دسته­های مختلف که البته هنوز زنان و مردان دو دسته اصلی و اکثریت محسوب می­شوند، تقسیم می­کند. جنسیت آن چیزی است که بر اساس جنس آدمی تعریف شده و وی را ملزم به دارا بودن حقوق و وظایف خاص و انجام امور و کارهای خاص می­کند. جامعه از طریق روند جامعه پذیری، به افراد می­آموزد که با جسمی نرینه یا مادینه متولد شده­اند و بر اساس آن باید به چه علاقه­هایی دست یابند، چه سلایقی را باید در خود تقویت کنند، چه حقوقی دارند و این حقوق در متن قوانین چه طور تعریف شده و هم­چنین مجاز و ملزم به انجام چه کارهایی در زندگی­شان هستند. جامعه پذیری سکسیست یا جنسگرایانه یا جنس زده، افراد را بیش و پیش از هر چیز به دو دسته جنسی تقسیم کرده و در واقع با ایجاد چنین مناسباتی، اعمال کنترل اجتماعی بر آنان را سهل­تر می­کند.

جنسیت معرف باورها و رفتاری است که مرد بودن یا زن بودن را نشان می­دهد. همان طور که خواهیم دید مرد یا زن بودن و زنانگی و مردانگی در تقابل با یک­دیگر قرار نمی­گیرند. ممکن است فردی از نظر ظاهری مرد یا زن باشد اما رفتار او مطابق انتظاری که از یک زن یا مرد داریم، نباشد (محمدی اصل، 1388).

یکی از حوزه­های مورد مطالعه علم جنسیت در بر گیرنده و حاوی مسائل و مطالب مربوط به هویت­های جنسی و جنسیتی و گرایش­های جنسی است؛ آن چه که امروزه نشان از اندکی رهایی در اذهان نسبت به جنس، جنسیت، هویت و گرایش دارد. حوزه­ای که از آن با عنوان LGBTQIA (در قسمت بعدی متن این اصطلاح معرفی خواهد شد) یاد می­شود که در زبان فارسی، معادل­های چندی برای آن وضع شده است؛ معادل­هایی چون دگرباش، فرانُرم­گرا، اقلیت جنسی و غیره که در مطلبی جداگانه به این واژگان و مفاهیم ادبی در باب جنسیت پرداخته خواهد شد. به طور خلاصه می­توان گفت که این اصطلاح به افرادی اطلاق می­شود که بر اساس تعاریف و هنجارهای مربوط به مسائل جنسی و جنسیتی در میانگین جوامع، تعریف نمی­شوند و مطالعه درباره آنان، علم جنسیت در شاخه LGBTQIA را به وجود آورده و روز به روز، به روزتر می­کند.

اکنون با فهم مفاهیم جنس و جنسیت، اصطلاح شناسی زیر می­تواند مفهوم ترکیب LGBTQIA را مشخص کرده و درباره هر یک از اجزاء آن تعریفی مختصر و مفید ارائه دهد:

جنس: بُعد زیست شناختی طیفی میان مادینگی و نرینگی را در بر میگیرد

جنسیت: بُعد رفتار اجتماعی افراد است که طیفی است میان زنانگی و مردانگی.

هویت جنسی: ادراک آدمی است از اندام جنسی خویش.

هویت جنسیتی: ادراک آدمی است از رفتار اجتماعی­ای که به عنوان زن یا مرد یا جنسیت­های دیگر از خود بروز می­دهد. همچنین در بر گیرنده علایق و سلایق وی است.

گرایش جنسی: کشش عاطفی و جنسی فرد به افراد دیگر بر اساس جنس و جنسیتشان، گرایش جنسی نامیده می­شود که طیفی است میان همجنسگرا و دگرجنسگرا.

اقلیت جنسی: به افراد طیف ال جی بی تی کیو آی ای با این فرض که تعداد کمتری از عامه جامعه را تشکیل می­دهند، اقلیت جنسی گفته می­شود. هم­چنین تحت ستم بودن این افراد موجب می­شود آنها تحت عنوان اقلیت ذکر شوند.

آندروژنی (androgyny): افراد آندروژنی افرادی هستند که می­توانند در قالب­های جنسیتی زنانه و مردانه با هر جنس زیست شناختی قرار بگیرند و نما و رفتار جنسی خاص آن جنسیت را از خود بروز دهند.

ال جی بی تی کیو آی ای (LGBTQIA): این اصطلاح در بر گیرنده افرادی است که به لحاظ هویت و گرایش جنسی و جنسیتی با آن چه اکثریت و عموم جامعه دارا هستند، متفاوت است. این اصطلاح، ترکیبی مخفف از همجنسگرای زن (lesbian)، همجنسگرای مرد (gay)، دوجنسگرا (bisexual)، تراجنسی (transsexual) و تراجنسیتی (transgender)، کوییر (queer)، دوجنسه یا میان جنسی (intersex) و هیچ جنسگرا (asexual) است.

همجنسگرا: افرادی که به لحاظ گرایش جنسی متمایل به همجنسان خود هستند

دوجنسگرا: افرادی که به لحاظ گرایش جنسی به جنس موافق و مخالف متمایلند.

تراجنسی: افرادی که جنس زیست شناختی­شان با جنسیت اجتماعی­شان مطابقت ندارد. این افراد برای دستیابی به این مطابقت دست به عمل جراحی تطبیق جنس میزنند.

تراجنسیتی: افرادی که جنس زیست شناختی­شان با جنسیت اجتماعی­شان مطابقت ندارد اما تمایلی به تغییر جسم و جنس خود نیز ندارند. آنها تنها ظاهر و رفتارهای جنس مخالف را از خود بروز می­دهند و تمایل به داشتن هویت شناسایی با جنس مخالف دارند.

کوییر: این واژه در زبان انگلیسی به معنای عجیب و غریب است. اما به افرادی گفته می­شود که به به هویت­ها به خصوص هویت­های جنسی و جنسیتی باوری ندارند یا آن را سیال می­دانند و جنسیتشان را لزوماً بر مبنای جنسشان تعریف نمی­کنند.

دوجنسه: این افراد که بدانها دوجنسی و میان جنسی هم گفته می­شود، افرادی هستند که از بدو تولد دارای اندام جنسی دوگانه(از هورمون­ها تا آلت جنسی) هستند. این افراد می­توانند با عمل جراحی به یکی از جنس­ها بدل شوند.

هیچ جنسگرا: این افراد تمایلی به برقراری روابط جنسی چه به دلیل نداشتن تمایلات جنسی و چه به دلیل نخواستن ندارند. هیچ جنسگرایی می­تواند ژنتیکی بوده یا در برهه­ای از زندگی افراد ایجاد شود. این افراد در روابط عاطفی با افراد دیگر قرار می­گیرند و حتی ممکن است با آنها وارد رابطه جنسی شوند اما تمایلی بدان ندارند.

البته که اصطلاحات مربوط به جنسیت و مربوط به حوزه فوق هر روزه در حال گسترش کمی و کیفی است اما اصطلاح شناسی ذکر شده می­تواند زمینه­ای باشد برای فهم و درک بهتر مطالب آموزشی­ای که در این زمینه مورد خوانش قرار خواهند گرفت.

نویسنده:

وانیار

هفدهم می دو هزار و هفده

منابع استفاده شده:

سفیری، خدیجه، ایمانیان، سارا، جامعه شناسی جنسیت، انتشارات جامعه شناسان، تهران، 1388

محمدی اصل، عباس، جنسیت و زبان شناختی اجتماعی، نشر گل آذین، تهران، 1388

 

شاید این مطالب را هم دوست داشته باشید

یک پاسخ

  1. 02/06/2017

    […] گفتاری در باب مفاهیم و اصطلاحات علم جنسیت […]

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *